Hipertiroidi Jinekomastiye Yol Açabilir mi? Bu Durumun Altında Aatan Hormonal Nedenler Nelerdir?

Hipertiroidi, tiroid bezinin aşırı miktarda tiroid hormonu (başlıca tiroksin – T4 ve triiyodotironin – T3) üretmesi ve kan dolaşımına salgılaması sonucu ortaya çıkan bir klinik durumdur. Bu durum, vücudun genel metabolik hızının artması başta olmak üzere, kalp-damar sistemi, sinir sistemi, kas-iskelet sistemi ve endokrin sistem dahil olmak üzere birçok organ ve sistemi etkileyen yaygın semptomlara yol açar.

Jinekomasti ise erkeklerde meme glandüler (salgı bezi) dokusunun iyi huylu (benign) büyümesidir ve temelinde östrojenik etkinin androjenik etkiye göre artması yatar. Hipertiroidinin, erkeklerde jinekomasti gelişimine neden olabilen veya katkıda bulunabilen önemli endokrin bozukluklardan biri olduğu bilimsel literatürde iyi tanımlanmıştır. Bu ilişki, tiroid hormonlarının seks steroidlerinin (östrojen ve androjenler) metabolizması ve taşınması üzerindeki karmaşık etkileri üzerinden birkaç farklı hormonal mekanizma ile açıklanır.

Hipertiroidinin Jinekomastiye Yol Açma Mekanizmaları

1. Seks Hormon Bağlayıcı Globulin (SHBG) Seviyelerinde Artış (En Önemli Mekanizma)

Hipertiroidi ve jinekomasti arasındaki en iyi tanımlanmış, en tutarlı ve klinik olarak en önemli kabul gören mekanizmalardan biri, aşırı tiroid hormonlarının karaciğerde SHBG üretimini belirgin bir şekilde artırmasıdır.

SHBG’nin Rolü ve Özellikleri: SHBG, kanda dolaşan seks steroidlerini (başta testosteron ve östradiol olmak üzere) bağlayarak taşıyan bir glikoproteindir. Hormonların SHBG’ye bağlı kısmı genellikle biyolojik olarak inaktif kabul edilir; sadece proteine bağlı olmayan serbest (free) hormon fraksiyonları doku reseptörlerine bağlanarak biyolojik etki gösterebilir. Önemli bir nokta, SHBG’nin testosterona olan bağlanma afinitesinin (ilgisinin), östradiole olan bağlanma afinitesinden daha yüksek olmasıdır.

Tiroid Hormonlarının SHBG Üzerindeki Uyarıcı Etkisi: Yüksek tiroid hormon seviyeleri (T4 ve T3), karaciğerdeki hepatositlerde SHBG sentezini ve salınımını güçlü bir şekilde uyarır. Bu durum, kan dolaşımındaki toplam SHBG konsantrasyonunun önemli ölçüde artmasına neden olur.

SHBG seviyeleri arttığında, SHBG’nin testosterona olan daha yüksek afinitesi nedeniyle, dolaşımdaki testosteronun daha büyük bir kısmı SHBG’ye bağlanır. Bu durum, serbest (biyolojik olarak aktif) testosteron konsantrasyonunun düşmesine yol açar. Östradiol de SHBG’ye bağlansa da, testosterona kıyasla bağlanma oranı daha az etkilendiği için veya toplam östradiol seviyelerindeki artışla birlikte, serbest östradiol/serbest testosteron oranı belirgin bir şekilde artar. Yani, meme dokusunda göreceli bir östrojen baskınlığı ve androjen yetersizliği ortamı oluşur. Bu artmış östrojenik etki, meme glandüler dokusundaki östrojen reseptörlerini uyararak hücre proliferasyonuna (çoğalma) ve sonuç olarak jinekomasti gelişimine yol açar. Kidd ve arkadaşlarının (1979) yaptığı klasik bir çalışmada, hipertiroidili erkek hastalarda SHBG seviyelerinin anlamlı derecede yüksek olduğu ve bunun serbest testosteron seviyelerinde düşüşe yol açabileceği açıkça gösterilmiştir (PMID: 454989).

2. Periferik Aromataz Aktivitesinde Artış

Bir diğer önemli mekanizma, tiroid hormonlarının periferik dokularda (özellikle yağ dokusu, kas dokusu ve karaciğer gibi) androjenlerin östrojenlere dönüşümünü katalize eden “aromataz” enziminin aktivitesini artırmasıdır.

Aromataz Enziminin Fonksiyonu: Aromataz enzimi, testosteronu östradiole (E2) ve androstenedionu östrona (E1) dönüştürür. Bu dönüşüm, vücuttaki östrojen üretiminin önemli bir kaynağıdır, özellikle erkeklerde.

Tiroid Hormonlarının Aromataz Üzerindeki Potansiyel Etkisi: Tiroid hormonlarının, doğrudan veya dolaylı yollarla (örneğin, bazı sitokinler veya büyüme faktörleri üzerinden), aromataz enziminin gen ekspresyonunu (üretimini) veya enzimatik aktivitesini artırabileceği düşünülmektedir. Artan aromataz aktivitesi, dolaşımdaki androjenlerin daha büyük bir kısmının periferik dokularda östrojenlere çevrilmesine neden olur. Bu durum, dolaşımdaki toplam östrojen seviyelerinin (özellikle östradiol) yükselmesine yol açar. Bu artmış östrojen üretimi, mevcut testosteron seviyeleri normal veya hatta hafif yüksek olsa bile, östrojen/androjen oranını östrojen lehine daha da kaydırarak jinekomasti gelişimini tetikler veya mevcut durumu kötüleştirir. Chopra’nın (1975) hipertiroidide gonadal steroidler ve gonadotropinler üzerine yaptığı kapsamlı bir derlemede, bu tür karmaşık hormonal değişikliklere ve artmış periferik dönüşüme değinilmiştir (PMID: 1090692).

3. Luteinize Edici Hormon (LH) Salınımında Değişiklikler ve Testiküler Yanıtta Olası Değişimler

Hipertiroidi, hipotalamik-hipofizer-gonadal (HPG) ekseni de etkileyerek LH salınımında ve testislerin LH’ye yanıtında bazı değişikliklere yol açabilir:
Artmış LH Seviyeleri: Bazı hipertiroidili erkeklerde, özellikle hipertiroidinin erken evrelerinde veya daha şiddetli formlarında, serum LH seviyelerinde bir artış gözlemlenebilir. Bu durum, tiroid hormonlarının hipofiz üzerindeki doğrudan uyarıcı etkisinden veya testosteronun negatif geri bildirim (feedback) mekanizmasındaki bir bozulmadan kaynaklanabilir.

Testiküler Östrojen Üretiminde Potansiyel Artış: Artmış LH seviyeleri, testislerdeki Leydig hücrelerini uyararak hem testosteron hem de bir miktar östradiol üretimini artırabilir. Eğer testiküler östrojen üretimi, testosteron üretimindeki artıştan daha baskın hale gelirse veya periferik aromatizasyon da bu duruma eklenirse, bu durum jinekomasti gelişimine katkıda bulunabilir.

4. Diğer Potansiyel ve Daha Az Tanımlanmış Faktörler

Karaciğer Fonksiyonları Üzerindeki Etkiler: Hipertiroidi, karaciğerin genel metabolik fonksiyonlarını etkileyerek hormonların normal metabolizmasını ve klerensini (temizlenmesini) değiştirebilir, ancak bu genellikle SHBG ve aromataz aktivitesi üzerindeki etkiler kadar belirgin ve jinekomasti gelişiminde birincil değildir.
Meme Dokusunun Hormonlara Karşı Duyarlılığında Değişiklikler: Tiroid hormonlarının, meme dokusundaki östrojen reseptörlerinin sayısını veya duyarlılığını artırarak östrojenin etkisini potansiyalize edebileceğine (güçlendirebileceğine) dair bazı spekülatif görüşler olsa da, bu konuda kesin bilimsel kanıtlar henüz sınırlıdır.

Klinik Özellikler ve Tedavinin Etkisi

Hipertiroidiye bağlı jinekomasti genellikle her iki memede de (bilateral) görülür, simetrik veya hafif asimetrik olabilir ve sıklıkla meme dokusunda hassasiyet veya ağrı eşlik edebilir. Önemli bir klinik nokta, hipertiroidinin başarılı bir şekilde tedavi edilmesiyle (örneğin, antitiroid ilaçlar [metimazol, propiltiourasil], radyoaktif iyot tedavisi veya cerrahi [tiroidektomi] ile tiroid fonksiyonlarının normale döndürülmesi – ötiroidi sağlanması), jinekomastiye neden olan hormonal dengesizliklerin de düzelmesi ve sonuç olarak jinekomastinin genellikle zamanla (birkaç ay içinde) gerilemesi veya tamamen kaybolmasıdır. Bu, jinekomastinin geri dönüşümlü olabileceğini gösterir. Bu nedenle, yeni başlangıçlı jinekomastisi olan bir erkekte, özellikle çarpıntı, aşırı terleme, kilo kaybı (iştah artışına rağmen), sinirlilik, ellerde titreme gibi hipertiroidi semptomları da varsa, tiroid fonksiyon testleri (TSH, serbest T4, serbest T3) yapılması tanısal açıdan büyük önem taşır.

Ne Öğrendik

Hipertiroidi, özellikle karaciğerde Seks Hormon Bağlayıcı Globulin (SHBG) üretimini artırarak serbest testosteron seviyelerini düşürmesi ve periferik dokularda androjenlerin östrojene dönüşümünü (aromatizasyon) artırması yoluyla östrojen/androjen dengesini bozar; bu hormonal değişiklikler erkeklerde jinekomasti gelişimine neden olabilir ve altta yatan tiroid hastalığının tedavisiyle jinekomasti genellikle geriler.

Kaynakça

1. Kidd GS, Glass AR, Vigersky RA. The hypothalamic-pituitary-testicular axis in thyrotoxicosis. J Clin Endocrinol Metab. 1979 May;48(5):798-802. doi: 10.1210/jcem-48-5-798. PMID: 372208.

2. Chopra IJ. Gonadal steroids and gonadotropins in hyperthyroidism. Med Clin North Am. 1975 Sep;59(5):1109-21. doi: 10.1016/s0025-7125(16)31961-7. PMID: 1099358.

3. Braunstein GD. Clinical practice. Gynecomastia. N Engl J Med. 2007 Sep 20;357(12):1229-37. doi: 10.1056/NEJMcp070677. PMID: 17881754.

4. Gordon DL, Brown JL, Emanuele NV, Hall L 3rd. Gynecomastia as the initial manifestation of hyperthyroidism. Endocr Pract. 1997 Mar-Apr;3(2):80-1. doi: 10.4158/EP.3.2.80. PMID: 15251481.