Aşırı ve Uzun Süreli Bira Tüketimi, Erkeklerde Jinekomastiye Neden Olabilir mi?

Evet, bira tüketiminin, özellikle düzenli, aşırı miktarda ve kronik (uzun süreli) olması durumunda, erkeklerde jinekomasti (meme glandüler dokusunun iyi huylu büyümesi) gelişimine katkıda bulunabileceğine veya zaten var olan bir jinekomasti durumunu daha da kötüleştirebileceğine dair hem teorik dayanaklar hem de bazı dolaylı bilimsel kanıtlar ve klinik gözlemler bulunmaktadır.

Bu potansiyel bağlantı, genellikle tek bir kesin nedene bağlı olmaktan ziyade, biranın içerdiği bazı spesifik bileşenlerin (özellikle şerbetçiotundan gelen fitoöstrojenler) doğrudan hormonal etkileri, alkolün (etanolün) vücuttaki genel metabolik ve hormonal süreçler üzerindeki karmaşık etkileri ve aşırı bira tüketiminin yol açabileceği diğer sağlık sorunlarının (örneğin, obezite, karaciğer hasarı) bir araya gelmesiyle açıklanabilir.

Bira Tüketimi ve Jinekomasti Arasındaki Potansiyel Bağlantıların Mekanizmaları

Jinekomasti, temel olarak erkek vücudundaki östrojen (kadınlık hormonu) ve androjen (erkeklik hormonu, özellikle testosteron) hormonları arasındaki hassas dengenin, östrojenik etkinin androjenik etkiye göre artması (yani, östrojen/androjen oranının yükselmesi) şeklinde bozulmasının bir sonucudur. Bira tüketiminin bu hormonal dengeyi çeşitli yollarla olumsuz etkileyebileceği ve jinekomastiye zemin hazırlayabileceği düşünülmektedir:

1. Şerbetçiotu (Humulus lupulus) Kaynaklı Fitoöstrojenlerin (Bitkisel Östrojenler) Doğrudan Östrojenik Etkisi

• Bira yapımında acılık, karakteristik aroma ve köpük stabilitesi sağlamak, ayrıca doğal bir koruyucu olarak kullanılmak amacıyla temel bileşenlerden biri olan şerbetçiotu, “fitoöstrojenler” adı verilen bitki kaynaklı, östrojen benzeri kimyasal yapıda olan ve vücutta östrojenik etkiler gösterebilen doğal bileşikler açısından oldukça zengindir.

• Şerbetçiotunda bulunan fitoöstrojenler arasında en güçlülerinden ve üzerinde en çok çalışılmış olanlardan biri, bir prenilflavonoid olan 8-prenylnaringenin (kısaca 8-PN)’dir. 8-PN’nin, insan vücudundaki östrojen reseptörlerine (hem ER-alfa hem de ER-beta’ya) bağlanarak östrojen benzeri (agonistik) etkiler gösterebildiği, hem in vitro (hücre kültürleri üzerinde yapılan laboratuvar çalışmaları) hem de bazı in vivo (canlı organizmalar üzerinde yapılan deneyler) çalışmalarla bilimsel olarak ortaya konmuştur. Hatta 8-PN’nin, bilinen en potent (etkili) fitoöstrojenlerden biri olduğu ve östradiolün (en güçlü doğal insan östrojeni) bağlanma afinitesinin önemli bir kısmına sahip olduğu kabul edilmektedir.

• Teorik Risk ve Klinik Önem: Teorik olarak, yüksek miktarda ve sık aralıklarla şerbetçiotu içeren biraların (özellikle bazı “craft” biralar, yoğun şerbetçiotu aromalı IPA [India Pale Ale] türleri veya bazı geleneksel Avrupa biraları) düzenli ve aşırı miktarda tüketimi, vücuda anlamlı düzeyde 8-PN ve diğer fitoöstrojenlerin (ksantohumol, izoksantohumol gibi) alınmasına yol açabilir. Bu durum, vücuttaki toplam östrojenik aktivitenin artmasına ve sonuç olarak östrojen/androjen dengesinin östrojen lehine bozulmasına katkıda bulunarak, meme glandüler dokusunun uyarılması yoluyla jinekomasti gelişim riskini artırabilir.

Ancak, tipik ve ılımlı bira tüketimiyle alınan 8-PN miktarının çoğu sağlıklı erkekte tek başına ve doğrudan jinekomastiye neden olacak kadar yüksek olup olmadığı konusu hala tartışmalıdır ve bu etki bireysel hassasiyet, tüketilen biranın türü ve miktarı, kişinin metabolizma hızı, genel hormonal durumu gibi birçok faktöre bağlı olarak değişebilir. Milligan ve arkadaşlarının (1999) yaptığı önemli bir çalışma, şerbetçiotu ve birada bu potent fitoöstrojen olan 8-PN’nin varlığını ve östrojenik aktivitesini bilimsel olarak doğrulamıştır (PMID: 10369119).

2. Alkolün (Etanolün) Karaciğer Üzerindeki Olumsuz Etkileri ve Buna Bağlı Östrojen Metabolizmasının Bozulması

• Kronik (uzun süreli) ve aşırı miktarda alkol tüketimi (bira dahil olmak üzere tüm alkollü içecekler için geçerlidir), karaciğer üzerinde ciddi toksik etkilere yol açarak alkolik yağlı karaciğer hastalığına (hepatik steatoz), alkolik hepatite (karaciğer iltihaplanması) ve en sonunda geri dönüşümsüz bir karaciğer hasarı olan siroza neden olabilir.

• Karaciğer, vücuttaki steroid hormonların (östrojenler ve androjenler dahil) metabolize edilip (parçalanıp) yıkıldığı ve vücuttan atılmak üzere hazırlandığı ana organdır. Karaciğer fonksiyonları, özellikle siroz gibi ileri evre karaciğer hastalıklarında, ciddi şekilde bozulduğunda, östrojenlerin karaciğer tarafından normal şekilde yıkımı ve klerensi (temizlenmesi) yavaşlar. Bu durum, östrojenlerin kanda birikerek seviyelerinin artmasına (hiperöstrojenemi) ve jinekomasti gelişimine doğrudan katkıda bulunur.

• Ayrıca, alkolün testislerdeki Leydig hücreleri (testosteron üreten hücreler) üzerinde doğrudan toksik bir etkisi olabilir ve bu da testosteron üretimini azaltabilir (primer hipogonadizm). Hem östrojen seviyelerinin artması (azalmış yıkım nedeniyle) hem de testosteron seviyelerinin düşmesi (azalmış üretim nedeniyle), östrojen/androjen oranını jinekomasti lehine daha da belirgin bir şekilde bozar.

3. Yüksek Kalori Alımı, Kilo Artışı ve Obezite Gelişimi ile Dolaylı İlişkisi

• Bira, özellikle yüksek alkollü ve yüksek karbonhidrat içeriğine sahip olan türleri (örneğin, bazı lager’lar, ale’ler, stout’lar), önemli bir “boş kalori” kaynağıdır (yani, besin değeri düşük olmasına rağmen enerji [kalori] değeri yüksek). Düzenli ve aşırı miktarda bira tüketimi, günlük toplam kalori alımını kolayca ve fark ettirmeden artırarak kilo artışına, özellikle göbek çevresi ve visseral (iç organ) yağlanmasına (“bira göbeği” olarak da bilinir) ve genel obezite gelişimine yol açabilir.

• Vücuttaki fazla yağ dokusu (adipoz doku), daha önce de detaylı olarak belirtildiği gibi, aromataz enziminin (androjenleri östrojene dönüştüren enzim) önemli bir üretim ve aktivite yeridir. Dolayısıyla, vücut yağ oranı arttıkça (obezite geliştikçe), aromataz aktivitesi de artar ve daha fazla miktarda testosteron ve diğer androjenler östrojene çevrilir. Bu durum, kan dolaşımındaki östrojen seviyelerini daha da yükselterek hem gerçek glandüler jinekomasti gelişme riskini artırır hem de meme bölgesinde lokalize yağ birikimi (psödojinekomasti veya lipomasti) şeklinde kendini gösterir.

4. Alkolün Hipotalamik-Pituiter-Gonadal (HPG) Eksen Üzerindeki Diğer Potansiyel Hormonal Etkileri

• Aşırı alkol tüketiminin, beyindeki hipotalamus ve hipofiz bezinden oluşan ve testislerin normal fonksiyonunu düzenleyen HPG eksenini olumsuz etkileyebileceğine dair bazı bilimsel kanıtlar bulunmaktadır. Alkol, hipofizden salgılanan ve testislerin testosteron üretimini uyaran Luteinleştirici Hormon (LH) gibi gonadotropinlerin normal salınımını ve pulsatilitesini (ritmik salınımını) bozabilir. Bu durum da testosteron üretimini dolaylı olarak olumsuz etkileyerek hormonal dengeyi jinekomasti lehine değiştirebilir.

• Alkol, ayrıca stres hormonu olan kortizol seviyelerini artırabilir ve bu da dolaylı yollardan testosteron seviyelerini düşürerek östrojenik etkinin göreceli olarak artmasına neden olabilir.

Bilimsel Kanıt Düzeyi ve Klinik Açıdan Önemi

Bira tüketimi ile jinekomasti arasındaki ilişki genellikle dolaylıdır ve çoğunlukla aşırı, düzenli ve kronik (uzun süreli) tüketimle bağlantılı olarak ortaya çıkar. Ilımlı ve ara sıra bira tüketiminin, genel sağlık durumu iyi olan ve başka önemli risk faktörleri (örneğin, obezite, karaciğer hastalığı, ilaç kullanımı) taşımayan bireylerde tek başına ve doğrudan jinekomastiye neden olması pek olası değildir.

Ancak, yüksek miktarda fitoöstrojen içeren özel bira türlerinin düzenli ve aşırı tüketimi, alkolün karaciğer ve genel hormonal sistem üzerindeki birikimli olumsuz etkileri ve biranın yüksek kalori içeriği nedeniyle obeziteye olan katkısı gibi faktörler bir araya geldiğinde, jinekomasti gelişme riskini anlamlı ölçüde artırabilir veya zaten var olan hafif bir jinekomasti durumunu daha da kötüleştirebilir.

Jinekomasti şikayeti olan bir bireyde, alkol ve özellikle bira tüketim alışkanlıkları (miktarı, sıklığı, süresi) mutlaka detaylı bir şekilde sorgulanmalı ve değerlendirilmelidir. Ancak, jinekomastiye yol açabilecek diğer potansiyel nedenler (ilaç kullanımı, altta yatan sistemik hastalıklar, hormonal bozukluklar, tümörler vb.) de kapsamlı bir şekilde araştırılmalı ve dışlanmalıdır. Bira tüketiminin azaltılması veya tamamen bırakılması, jinekomasti yönetiminde ve genel sağlığın iyileştirilmesinde önemli ve genellikle önerilen bir yaşam tarzı değişikliği adımı olabilir.

Ne Öğrendik

Bira tüketiminin, özellikle aşırı ve kronik olması durumunda, içerdiği şerbetçiotundan gelen fitoöstrojenlerin (östrojen benzeri etki gösteren bitkisel bileşikler) potansiyel doğrudan hormonal etkileri, alkolün (etanolün) karaciğer fonksiyonlarını bozarak östrojen yıkımını azaltması ve testosteron üretimini baskılaması, ayrıca yüksek kalori içeriği yoluyla obeziteye ve dolayısıyla vücuttaki aromataz aktivitesinin (androjenlerin östrojene dönüşümü) artmasına katkıda bulunması gibi çeşitli mekanizmalarla erkeklerde östrojen/androjen dengesini bozarak jinekomasti gelişimine zemin hazırlayabileceği veya mevcut bir jinekomasti durumunu daha da kötüleştirebileceği düşünülmektedir.

Kaynaklar

1. Milligan SR, Kalita JC, Heyerick A, Rong H, De Cooman L, De Keukeleire D. Identification of a potent phytoestrogen in hops (Humulus lupulus L.) and beer. J Clin Endocrinol Metab. 1999 Jun;84(6):2249-52. PMID: 10372741.

2. Deepinder F, Braunstein GD. Drug-induced gynecomastia: an evidence-based review. Expert Opin Drug Saf. 2012 Sep;11(5):779-95. Epub 2012 Aug 6. PMID: 22862307.

3. Johnson RE, Murad MH. Gynecomastia: pathophysiology, evaluation, and management. Mayo Clin Proc. 2009 Nov;84(11):1010-5. PMID: 19880691; PMCID: PMC2770912.

4. Stevens JF, Page JE. Xanthohumol and related prenylflavonoids from hops and beer: to your good health! Phytochemistry. 2004 May;65(10):1317-30. PMID: 15231405

5. Emanuele MA, Emanuele N. Alcohol and the male reproductive system. Alcohol Res Health. 2001;25(4):282-7. PMID: 11910706; PMCID: PMC6705705.

6. Klassen RW, Persaud TV. Influence of alcohol on the reproductive system of the male rat. Int J Fertil. 1978;23(3):176-84. PMID: 40891.

7. Santi D, Cignarelli A, Baldi M, Sansone A, Spaggiari G, Simoni M, Corona G. The chronic alcohol consumption influences the gonadal axis in men: Results from a meta-analysis. Andrology. 2024 May;12(4):768-780. PMID: 37705506.