Erkeklerde jinekomasti ile meme kanseri riski arasında bir bağlantı var mı ve bu olasılık muayenede nasıl değerlendirilmelidir?

Erkeklerde meme kanseri (EMK), kadınlara kıyasla çok daha nadir görülen bir malignitedir ve tüm meme kanserlerinin yaklaşık %1’ini, erkeklerdeki tüm kanserlerin ise % 0.5’inden azını oluşturur.

Jinekomasti ise erkeklerde meme glandüler dokusunun iyi huylu (benign) büyümesi olup, çeşitli yaş gruplarında ve farklı nedenlerle oldukça sık görülebilen bir durumdur. Jinekomastinin yaygınlığı ve EMK’nin potansiyel ciddiyeti göz önüne alındığında, bu iki durum arasında olası bir bağlantı olup olmadığı, jinekomastinin EMK için bir risk faktörü teşkil edip etmediği önemli bir klinik soru olarak karşımıza çıkar. Bu konuyu mevcut bilimsel literatür ve klinik yaklaşımlar ışığında detaylı bir şekilde incelemek gerekiyor.

Jinekomasti ve Erkek Meme Kanseri (EMK) Hakkında Temel Bilgiler

• Jinekomasti: Temel olarak biliyoruz ki östrojen ve androjen hormonları arasındaki dengenin östrojen lehine bozulması sonucu meme dokusunda glandüler büyüme ile karakterize bir sorun. Fizyolojik (yenidoğan, ergenlik, yaşlılık dönemlerinde doğal hormonal dalgalanmalarla), patolojik (hipogonadizm, tiroid hastalıkları, böbrek veya karaciğer yetmezliği, bazı tümörler gibi altta yatan hastalıklara bağlı), farmakolojik (bazı ilaçların yan etkisi olarak) veya idiyopatik (nedeni bilinmeyen) olabilir. Jinekomasti, tanım gereği kanseröz bir durum değildir ve çoğu zaman iyi huylu bir seyir izler.

• Erkek Meme Kanseri (EMK): Genellikle ileri yaşlarda (ortalama tanı yaşı 65-70 civarı) ortaya çıkar. En sık görülen histolojik tipi invaziv duktal karsinomdur (kadınlardakine benzer şekilde). EMK için tanımlanmış başlıca risk faktörleri arasında ileri yaş, ailede (özellikle birinci derece akrabalarda) kadın veya erkek meme kanseri öyküsü, BRCA1 ve özellikle BRCA2 gen mutasyonları gibi genetik yatkınlıklar, Klinefelter sendromu (47,XXY genotipi), testiküler anomaliler (kriptorşidizm, orşit, orşiektomi öyküsü), obezite, karaciğer sirozu, radyasyona maruziyet ve bazı hormonal tedaviler (örneğin, prostat kanseri için östrojen tedavisi almış olmak) bulunmaktadır. Bu risk faktörlerinin birçoğu, östrojen/androjen oranında değişikliklere ve artmış östrojen maruziyetine yol açarak kanser gelişimine zemin hazırlayabilir.

Jinekomasti ve Erkek Meme Kanseri Arasındaki Potansiyel İlişki

Mevcut bilimsel veriler ışığında, jinekomastinin doğrudan EMK’ye yol açan bir prekanseröz lezyon (kanser öncüsü durum) olduğuna dair güçlü ve kesin kanıtlar bulunmamaktadır. Yani, jinekomastik dokunun kendiliğinden kansere dönüştüğü düşünülmemektedir. Ancak, bu iki durum arasında dolaylı ilişkiler ve önemli ortak risk faktörleri mevcuttur:

1. Ortak Hormonal Zemin ve Risk Faktörleri: Hem jinekomasti hem de EMK gelişiminde, östrojenin göreceli veya mutlak fazlalığı ve/veya androjen yetersizliği önemli bir rol oynar. Östrojenin meme dokusunda proliferatif (hücre çoğalmasını uyarıcı) etkileri olduğu bilinmektedir. Dolayısıyla, kronik hiperöstrojenemiye (kanda yüksek östrojen seviyeleri) veya artmış östrojen/androjen oranına neden olan durumlar, hem jinekomasti gelişimine hem de EMK riskinde potansiyel bir artışa yol açabilir. Bu durumlara örnekler şunlardır:

• Karaciğer Sirozu: Karaciğerin östrojenleri yıkma kapasitesi azalır, bu da östrojen seviyelerinin artmasına neden olur.

• Obezite: Yağ dokusunda artmış aromataz enzimi aktivitesi, androjenlerin östrojene dönüşümünü artırır.

• Klinefelter Sendromu: Bu genetik durumda (47,XXY) hem jinekomasti insidansı (%50-75’e varan oranlarda) hem de EMK riski (genel erkek popülasyonuna göre yaklaşık 20-50 kat) belirgin şekilde artmıştır. Klinefelter sendromunda görülen hormonal profil (düşük testosteron, yüksek gonadotropinler ve artmış östrojen/androjen oranı) her iki durumun da gelişimine önemli ölçüde katkıda bulunur. Bu özel popülasyonda jinekomasti, EMK için dolaylı bir “risk işaretçisi” olarak değerlendirilebilir.

Bu senaryolarda jinekomasti, kanserin bir nedeni olmaktan ziyade, altta yatan ve her iki duruma da zemin hazırlayan ortak bir hormonal dengesizliğin veya risk faktörünün bir belirtisi (epifenomen) olabilir. Brinton ve arkadaşlarının (2014) yürüttüğü ve birçok çalışmanın verilerini birleştiren geniş kapsamlı bir analiz (Male Breast Cancer Pooling Project), artmış östrojen seviyeleri ve azalmış androjen seviyeleri gibi hormonal faktörlerin EMK riskini artırdığını doğrulamıştır. Bu hormonal profil, aynı zamanda jinekomasti gelişiminde de merkezi bir rol oynar.

2. Epidemiyolojik Çalışmaların Bulgu ve Yorumları: Bazı epidemiyolojik (toplum tabanlı) çalışmalar, daha önce jinekomasti tanısı almış erkeklerde EMK riskinde hafif bir artış olduğunu öne sürmüştür. Ancak bu artışın, jinekomastinin kendisinden mi (yani jinekomastik dokunun doğrudan bir risk oluşturmasından mı), yoksa her iki duruma da katkıda bulunan altta yatan ortak etiyolojik faktörlerden mi (örneğin, hormonal dengesizlikler, genetik yatkınlık, obezite) kaynaklandığı net değildir.

• Bir başka çalışmada, jinekomastisi olan erkeklerde meme kanseri riskinin hafifçe arttığı bulunmuş (yaklaşık 5 kat), ancak bu ilişkinin altta yatan hormonal veya genetik faktörlerle ilişkili olabileceği belirtilmiştir.

• Bu tür çalışmalarda, jinekomastinin nedeninin (fizyolojik, patolojik, ilaç kaynaklı) detaylı olarak ayrıştırılması, gözlemsel çalışmaların doğasındaki karıştırıcı faktörlerin (confounding factors) kontrolü ve nedensellik ilişkisinin kurulmasındaki zorluklar nedeniyle sonuçların yorumlanması dikkatli yapılmalıdır. Jinekomasti tanısının nasıl konulduğu (sadece klinik mi, yoksa histopatolojik olarak mı) da oldukça belirleyici ve önemlidir.

Klinik Değerlendirme, Ayırıcı Tanı ve Yönetim

Jinekomasti tanısı konmuş bir hastada EMK gelişme olasılığı genel olarak düşüktür. Jinekomastinin kendisi bir kanser veya kanser öncüsü lezyon olarak kabul edilmez. Ancak, jinekomasti şikayetiyle başvuran bir erkeğin değerlendirilmesinde, özellikle belirli “kırmızı bayrak” belirtileri varlığında, EMK olasılığı her zaman akılda tutulmalı ve dışlanmalıdır. Bu şüpheli bulgular şunlardır:

• Tek taraflı (unilateral) meme kitlesi (jinekomasti genellikle bilateral veya asimetrik bilateraldir).

• Sert, düzensiz sınırlı, alttaki göğüs duvarına veya üzerindeki cilde yapışık (fikse) bir kitle.

• Meme başının dışında (eksantrik) yerleşimli kitle (jinekomasti genellikle meme başı arkasında, santral yerleşimlidir).

• Ağrısız kitle (jinekomasti özellikle erken dönemde ağrılı veya hassas olabilir).

• Meme başı çekintisi (retraksiyonu).

• Kanlı veya seröz (berrak, sarımsı) tek taraflı meme başı akıntısı.

• Meme cildinde değişiklikler (ülserasyon, kalınlaşma, portakal kabuğu görünümü).

• Koltuk altında (aksiller) ele gelen sert, fikse lenf nodları.

• Hızlı büyüyen kitle, özellikle > 65, ileri yaşta.

Bu tür atipik bulgular varlığında, hastanın yaşına ve diğer risk faktörlerine bakılmaksızın, derhal ileri tetkik (mamografi, meme ultrasonografisi ve şüpheli lezyondan iğne biyopsisi) yapılması kritik öneme sahiptir. Giordano (2016) tarafından yapılan bir derlemede, erkek meme kanserinin tanı ve yönetim stratejileri ele alınmakta ve erken tanının sağkalım üzerindeki olumlu etkisi vurgulanmaktadır; bu da jinekomasti şikayetiyle başvuran hastalarda dikkatli bir ayırıcı tanının gerekliliğini kuvvetle destekler).

Ne Öğrendik

Jinekomastinin kendisi doğrudan erkek meme kanserine (EMK) yol açan bir durum olmamakla birlikte, her iki durum da artmış östrojen etkisi gibi ortak hormonal risk faktörlerini paylaşabilir; bu nedenle, özellikle tek taraflı, sert, fiks kitle veya meme başı değişiklikleri gibi atipik bulgular varlığında EMK olasılığı mutlaka dışlanmalı ve ileri tetkik yapılmalıdır.

Kaynaklar

1. Brinton LA, Cook MB, McCormack V, Johnson KC, Olsson H, Casagrande JT, ve ark. Anthropometric and hormonal risk factors for male breast cancer: male breast cancer pooling project results. J Natl Cancer Inst. 2014 Mar;106(3):djt465. Epub 2014 Feb 19. Erratum in: J Natl Cancer Inst. 2014 May;106(5):dju117. PMID: 24552677; PMCID: PMC3975166.

2. Swerdlow AJ, Bruce C, Cooke R, Coulson P, Griffin J, Butlin A, Smith B, Swerdlow MJ, Jones ME. Obesity and Breast Cancer Risk in Men: A National Case-Control Study in England and Wales. JNCI Cancer Spectr. 2021 Aug 28;5(5):pkab078. PMID: 34738071; PMCID: PMC8562705.

3. Fentiman IS. Risk factors for male breast cancer. Am J Transl Res. 2023 Dec 15;15(12):6918-6925. PMID: 38186995; PMCID: PMC10767513.