"Pet jinekomasti" Nedir ve Endokrin Bozucu Kimyasallar (EDC'ler) Bu Durumla Nasıl İlişkilidir?
Günlük hayatımızın vazgeçilmez bir parçası haline gelen plastikler, özellikle tek kullanımlık PET (polietilen tereftalat) şişeler, İÇ YÜZEYİ plastik kaplı karton bardaklar, gıda ambalajları ve kişisel bakım ürünleri aracılığıyla, mikroplastik (genellikle 5 milimetreden küçük plastik parçacıklar) ve nanoplastik (MNP’ler; genellikle 1 mikrometreden küçük) formunda insan vücuduna sürekli olarak girmeye ve doku ile organlarda birikmeye devam ediyorlar.
Özellikle kahve/çay gibi sıcak veya asitli içeceklerin bu tür plastik kaplarda “al götür” şeklinde yaygın tüketilmesi, plastik matriksinden MNP salınımını ve plastiklere eklenen veya plastiklerin yapısında bulunan endokrin bozucu kimyasalların (EDC’ler – Endocrine Disrupting Chemicals) içeceklere ve dolayısıyla vücudumuza geçişini artıran en önemi faktörler.
Bu durum, “Petjinekomasti” veya “PET Gynecomastia” gibi terimlerle dikkat çektiğimiz, plastik maruziyetine bağlı potansiyel bir jinekomasti (erkeklerde meme glandüler dokusunun iyi huylu büyümesi) riskini gündeme getirmekte. Zira pet şişe ve karton/plastik kullanımının arttığı pandemi ve sonrası dönemde, kliniklerde Jinekomasti görülme sıklığı da bu duruma paralel artmış görünmekte (Nedim Sarıfakıoğlu, kişisel deneyim). Halen tüm dünya genelinde havayolları, kahve dükkanları ve AVM gibi yoğun kitlelerin geçiş yaptığı merkezlerde sıcak soğuk içecek servisi sadece içi plastik spreyle sıvanmış karton/plastik tek kullanımlık bardaklarla yapılmakta.
Jinekomastinin temelinde hormonal dengesizlikler yattığı için, MNP ve EDC’lerin bu dengeyi bozma potansiyeli, bu yeni tanımlanan jinekomasti türü için önemli ve dikkat çekici bir endişe kaynağı olarak değerlendirilebilir.
“Pet-jinekomasti” Kavramı ve Altında Yatan Endişeler
“Petjinekomasti” terimi, spesifik olarak PET şişeler ve benzeri plastik ürünlerden kaynaklanan kimyasal maruziyetin jinekomasti gelişimine katkıda bulunabileceği fikrini vurgulamak için kullanılmakta. Sosyal medya ve diğer platformlarda bu konuya dikkat çekmemizin ana ve temel motivasyonu, “toplumda sık kullanılan bu plastik bardak ve pet şişeler özelinde halk sağlığı açısından önemli bir farkındalık yaratmak. Temel endişe, bu plastiklerin içerdiği veya temas ettiği yüzeylerden sızan kimyasalların (özellikle ftalatlar, bisfenol A [BPA] gibi bilinen EDC’ler) ve MNP’lerin kendilerinin vücuttaki hormonal dengeyi (özellikle östrojen ve androjen dengesini) bozarak jinekomastiye zemin hazırlayabileceği veya mevcut durumu kötüleştirebileceği.
Plastik Kullanımı ve MNP/EDC Maruziyetinin Jinekomasti ile Potansiyel Bağlantı Mekanizmaları
Plastiklerden Sızan Endokrin Bozucu Kimyasallar (EDC’ler) ve Hormonal Etkileri
PET Şişeler ve Diğer Plastik Kaplar: PET şişeler, polikarbonat damacanalar (BPA içerebilir), plastik kaplı karton bardaklar (iç yüzeyleri genellikle polietilen [PE] gibi plastiklerle kaplıdır) ve diğer gıda ambalajları, üretim süreçlerinde veya yapısal olarak çeşitli kimyasallar içerir. Bu kimyasallar arasında en çok endişe yaratanlar, plastiklere esneklik kazandırmak için kullanılan ftalatlar (örneğin, DEHP, DBP) ve bazı sert plastiklerin (polikarbonat) temel yapı taşı olan bisfenol A (BPA)’dır.
Sıcaklık ve Asiditenin Etkisi: Özellikle sıcak içeceklerin (kahve, çay) veya asitli içeceklerin (kola, meyve suları) bu tür plastik kaplarda veya PET şişelerde uzun süre bekletilmesi veya tüketilmesi, plastik matriksinden bu EDC’lerin ve MNP’lerin içeceğe sızma (leaching) hızını ve miktarını önemli ölçüde artırabilir. Isı, plastik polimer bağlarını zayıflatarak kimyasal salınımını kolaylaştırır.
Östrojenik Aktivite: BPA ve bazı ftalatların, zayıf da olsa östrojen benzeri (östrojenik) aktivite gösterebildiği, yani vücuttaki östrojen reseptörlerine bağlanarak östrojen gibi davranabildiği bilimsel olarak kanıtlanmıştır. Bu durum, erkeklerde toplam östrojenik etkinin artmasına ve östrojen/androjen dengesinin östrojen lehine bozulmasına yol açarak jinekomasti gelişimine zemin hazırlayabilir.
Anti-Androjenik Aktivite: Bazı ftalatların ve diğer EDC’lerin, erkeklik hormonu olan testosteronun üretimini (steroidogenezi) baskılayabildiği, testosteronun daha aktif formu olan dihidrotestosterona (DHT) dönüşümünü engelleyebildiği veya androjen reseptörlerine bağlanarak testosteronun normal etkisini bloke edebildiği (anti-androjenik etki) gösterilmiştir. Androjenik etkinin bu şekilde azalması da, östrojenin göreceli etkisinin artmasına ve dolayısıyla jinekomastiye neden olabilir.
Mikroplastiklerin (MNP’ler) Kendilerinin ve Taşıdıkları Kirleticilerin Etkileri
MNP Salınımı: Özellikle tek kullanımlık plastik pet şişelerden, bardaklardan ve ambalajlardan, mekanik aşınma, ısı veya UV ışığı etkisiyle milyonlarca MNP’nin içeceklere ve gıdalara karıştığı bilinmektedir. Sıcak içeceklerin bu salınımı daha da artırdığına dair çalışmalar vardır.
MNP’lerin Potansiyel Doğrudan Etkileri: MNP’lerin kendilerinin de (içerdikleri katkı maddeleri olmasa bile) hücreler ve dokularla etkileşime girerek oksidatif strese, inflamasyona (iltihaplanmaya) ve hücresel hasara yol açabileceğine dair kanıtlar artmaktadır. Bu tür sistemik etkiler, endokrin organların (testisler, adrenal bezler, hipofiz gibi) normal fonksiyonunu bozarak hormonal dengeyi dolaylı yollardan etkileyebilir.
MNP’lerin EDC’ler İçin Taşıyıcı (Vektör) Rolü: MNP’ler, çevrelerinde bulunan diğer kalıcı organik kirleticileri (POP’lar) ve EDC’leri (PCB’ler, pestisitler, ağır metaller gibi) yüzeylerine çekip bağlayabilir (adsorbe edebilir). Bu MNP’ler vücuda girdiğinde, üzerlerinde taşıdıkları bu zararlı kimyasalları zamanla dokulara salarak (desorbe ederek) “Truva Atı” gibi davranabilirler. Bu da vücudun toplam EDC yükünü artırır.
Obezite ile Etkileşim ve Artan Aromataz Aktivitesi
Bazı EDC’lerin (örneğin, BPA, bazı ftalatlar) “obesojen” (obeziteye neden olan veya katkıda bulunan) olarak da adlandırıldığına ve yağ dokusu metabolizmasını etkileyerek kilo alımını ve obeziteyi teşvik edebileceğine dair kanıtlar vardır.
Obezite, jinekomastinin en önemli risk faktörlerinden biridir. Vücuttaki aşırı yağ dokusu, aromataz enziminin (androjenleri östrojene dönüştüren enzim) ana üretim yerlerinden biridir. Artan yağ dokusu, artan aromataz aktivitesi anlamına gelir; bu da daha fazla testosteronun östrojene çevrilmesine ve jinekomastiye yol açar.
Dolayısıyla, MNP ve EDC maruziyeti, obeziteyi tetikleyerek veya kötüleştirerek dolaylı yoldan jinekomasti riskini artırabilir.
Bilimsel Araştırmaların Durumu ve Klinik Gözlemler
İnsan Çalışmalarının Zorluğu: İnsanlarda MNP/EDC maruziyeti ile spesifik olarak “Pet-jinekomasti” gelişimi arasında kesin bir nedensellik ilişkisi kurmak, etik ve metodolojik zorluklar nedeniyle oldukça güçtür. İnsanlar günlük hayatta sayısız farklı kimyasala maruz kaldığı için, tek bir faktörün etkisini izole etmek zordur.
Hayvan ve Laboratuvar Çalışmaları: Hayvan deneyleri ve in vitro (hücre kültürü) çalışmaları, birçok plastik ilişkili kimyasalın endokrin bozucu potansiyelini güçlü bir şekilde desteklemektedir. Örneğin, BPA veya ftalatlara maruz bırakılan erkek deney hayvanlarında üreme sistemi sorunları, testosteron seviyelerinde düşüş, östrojenik etkiler ve bazen meme dokusunda değişiklikler gözlemlenmiştir.
Klinik Gözlemler ve Farkındalık: Dr. Nedim Sarıfakıoğlu’nun klinik gözlemleri ve bu konudaki farkındalık çabaları, özellikle yoğun plastik kullanımının yaygın olduğu toplumlarda jinekomasti vakalarındaki potansiyel artışa dikkat çekmektedir. Bu tür gözlemler, daha fazla bilimsel araştırma yapılması ve koruyucu önlemler alınması için önemli bir itici güç olabilir. Bir ironi olarak, “plastiğin” zararlı etkilerinden bahseden Dr Sarıfakıoğlu’nun kendisi de bir “plastik” cerrah.
Önleyici Yaklaşımlar ve Öneriler
“Pet-jinekomasti” riskini ve genel MNP/EDC maruziyetini azaltmak için bireysel ve toplumsal düzeyde bazı önlemler alınabilir. Bu önlemler:
Tek Kullanımlık Plastiklerden Kaçınmak: Mümkün olduğunca cam, paslanmaz çelik veya BPA içermeyen, güvenli plastiklerden yapılmış yeniden kullanılabilir su şişeleri ve kahve/çay bardakları tercih edilmelidir.
Sıcak ve Asitli İçeceklerde Plastik Kullanımını Sınırlamak: Sıcak veya asitli içecekler için plastik kaplar veya PET şişeler yerine cam veya seramik gibi inert (reaksiyona girmeyen) malzemeler kullanılmalıdır. Eğer plastik kaplı karton bardak kullanılacaksa, içeceğin çok sıcak olmamasına ve uzun süre bekletilmemesine özen gösterilmelidir.
Gıda Ambalajlarına Dikkat Etmek: Plastik kaplarda saklanan veya ısıtılan yiyeceklerden EDC sızıntısı olabileceği için, gıdaları saklamak ve ısıtmak için cam veya seramik kaplar tercih edilmelidir. Özellikle mikrodalga fırında plastik kaplar kesinlikle kullanılmamalıdır.
Filtrelenmiş Su Tüketmek: Musluk suyundaki olası MNP ve diğer kirleticileri azaltmak için kaliteli bir su filtresi kullanılabilir.
Doğal ve İşlenmemiş Gıdalarla Beslenmek: Paketli ve işlenmiş gıdalar yerine, taze, doğal ve mümkünse organik gıdalarla beslenmek, hem genel sağlığı destekler hem de ambalaj kaynaklı kimyasal maruziyetini azaltır.
Kişisel Bakım Ürünlerinde İçerik Kontrolü: Ftalat, paraben gibi potansiyel EDC’ler içerebilen bazı kozmetik ve kişisel bakım ürünleri yerine, daha doğal ve güvenli içerikli alternatifler tercih edilebilir.
Ne Öğrendik
Özellikle sıcak veya asitli içeceklerin tek kullanımlık PET şişeler veya plastik kaplı karton bardaklar gibi plastik kaplarda sıkça tüketilmesiyle artan mikroplastik/nanoplastik (MNP) ve endokrin bozucu kimyasal (EDC – örneğin, ftalatlar, BPA) maruziyetinin, erkeklerde hormonal dengeyi (özellikle östrojen/androjen dengesini) olumsuz etkileyerek, Dr. Nedim Sarıfakıoğlu’nun iddiasında “Petjinekomasti” olarak adlandırdığı potansiyel bir jinekomasti türüne veya mevcut jinekomastinin kötüleşmesine katkıda bulunma riski taşıdığına dair ciddi bilimsel kaygı ve teorik mekanizmalar bulunmaktadır; bu nedenle, bu tür plastik maruziyetini en aza indirmeye yönelik bilinçli tüketim alışkanlıkları ve yaşam tarzı değişiklikleri, hem genel sağlık hem de hormonal denge açısından ihtiyati ve önemli bir yaklaşım olarak değerlendirilmelidir.
Kaynaklar
1-Thompson RC, Moore CJ, vom Saal FS, Swan SH. Plastics, the environment and human health: current consensus and future trends. Philos Trans R Soc Lond B Biol Sci. 2009 Jul 27;364(1526):2153-66. PMID: 19528062; PMCID: PMC2873021.
2-Rochman CM, Browne MA, Halpern BS, Hentschel BT, Hoh E, Karapanagioti HK, Rios-Mendoza LM, Takada H, Teh S, Thompson RC. Policy: Classify plastic waste as hazardous. Nature. 2013 Feb 14;494(7436):169-71. PMID: 23407523.
3-Diamanti-Kandarakis E, Bourguignon JP, Giudice LC, Hauser R, Prins GS, Soto AM, Zoeller RT, Gore AC. Endocrine-disrupting chemicals: an Endocrine Society scientific statement. Endocr Rev. 2009 Jun;30(4):293-342. PMID: 19502515; PMCID: PMC2726844.
4-Yang CZ, Yaniger SI, Jordan VC, Klein DJ, Bittner GD. Most plastic products release estrogenic chemicals: a potential health problem that can be solved. Environ Health Perspect. 2011 Jul;119(7):989-96. Epub 2011 Mar 2. PMID: 21367689; PMCID: PMC3222987.
5-Campanale C, Massarelli C, Savino I, Locaputo V, Uricchio VF. A Detailed Review Study on Potential Effects of Microplastics and Additives of Concern on Human Health. Int J Environ Res Public Health. 2020 Feb 13;17(4):1212. PMID: 32069998; PMCID: PMC7068600.
6-Schwabl P, Köppel S, Königshofer P, Bucsics T, Trauner M, Reiberger T, Liebmann B. Detection of Various Microplastics in Human Stool: A Prospective Case Series. Ann Intern Med. 2019 Oct 1;171(7):453-457. Epub 2019 Sep 3. PMID: 31476765.
7-Martínez-Pinna J, Sempere-Navarro R, Medina-Gali RM, Fuentes E, Quesada I, Sargis RM, Trasande L, Nadal A. Endocrine disruptors in plastics alter β-cell physiology and increase the risk of diabetes mellitus. Am J Physiol Endocrinol Metab. 2023 Jun 1;324(6):E488-E505. Epub 2023 May 3. PMID: 37134142; PMCID: PMC10228669.